Boek 8/50: Cafuné van Barbara Raes
Alleen al het lezen waard vanwege de prachtige titel. Cafuné betekent in het Braziliaans-Portugees een geliefde zacht met de vingers door de haren strijken. Slecht één woord om een koestering te beschrijven waarvoor we in het Nederlands tien woorden nodig hebben. Een gebaar dat enkel bij het lezen al voelbaar is. Een pracht titel voor een boek dat een pleidooi is om rituelen opnieuw een plek te geven in de westerse samenleving.
Zoektocht naar zingeving en vertroosting
Ik lees Cafuné op aanraden van een studiegenoot en in voorbereiding op een college van Barbara Raes aan de Universiteit voor Humanistiek. Het boek is het verslag van een persoonlijke zoektocht naar zingeving en vertroosting. Een verslag dat zich afspeelt op het gebied van kunst, zorg en rituelen. Een boekje dat in slechts 61 pagina’s, inclusief bibliografie en dankpagina, de basis van ritueel raakt. Ik heb drie keer zulke dikke boeken gelezen die nog niet de helft zoveel zeggen. Naast dat Cafuné inhoudelijk ijzersterk is en elke zin zorgvuldig opgebouwd, weet Barbara Raes je met elk woord te strelen zoals die vingers in dat haar.
Het innerlijke emotionele landschap evolueren
Barbara Raes is bedreven in rituelen op het gebied van niet-erkend verlies. Haar beschrijving van het effect van ritueel vind ik prachtig. Ze stelt dat rouwen het verdriet aan de buitenkant is. Dat rouwen koppelt ze aan momenten, zoals verjaardagen of het wegdoen van bezittingen. Het omgaan met het verdriet aan de buitenkant heeft effect op het verdriet aan de binnenkant. Ritueel helpt het innerlijke emotionele landschap evolueren; laat het diepe verdriet bewegen.
Zo’n model dat je meteen begrijpt
In het boek introduceert Barbara Raes de S-curve om rouwritueel vorm te geven. Het komt erop neer dat de energie laag is bij het begin van een ritueel. Vervolgens gaat de energie omhoog tot de tweede fase ingaat. In deze fase, waar de transitie plaatsvindt, is de energie laag. Dit is het meest zware of verdrietige deel. Daarna gaat het om het optillen van de energie en opklimmen met behulp van woorden van troost en hoop. De S-curve loopt parallel aan de fases van separatie, transitie en re-integratie zoals die gangbaar zijn voor overgangsrituelen. Wanneer afscheidsritueel goed wordt uitgevoerd, eindig je iets hoger, lichter, bevrijder dan dat je eraan begon. Barbara Raes noemt dit het therapeutisch effect. Voor wie vertrouwd is met het maken van ritueel, behoeft de curve geen uitleg om het te begrijpen. Het doet mij denken aan de woorden die ik soms verzin. Die ik gebruik om dingen op een eigen manier te benoemen en waarvan iedereen meteen begrijpt wat ik bedoel. Dat je zo’n woord even later dan opeens op veel meer plekken hoort en zelf eigenlijk niet eens meer zeker bent dat jij het in eerste instantie hebt bedacht. Zoals ik ervan hou om met woorden te spelen, doe ik dat ook met de S-curve. Ik vraag me af of deze behalve voor rouw ook voor vieringen werkt, zoals een huwelijksceremonie. Het eerste wat opkomt, is het idee om de S te spiegelen. Al snel zie ik daar weer van af. Het vergroot mijn bewondering voor het model dat zo logisch overkomt en waarvan je je afvraagt waarom je het zelf niet hebt bedacht. En dat is dus precies wat dit boekje zo bijzonder maakt.
“Feeling loss is part of love. That’s the deal. Ignoring loss is ignoring love.” Elisabeth Kübler-Ross
Verwondering en vertraging
Op heel veel fronten raakt het boek dat wat mij bezighoudt. Mijn fascinatie voor rituelen heeft alles te maken met het gemis aan de kerk. Niet het gemis aan God, maar aan de gewoonten en gebruiken én gevoelens van verbondenheid die onder zijn dak ruimte kregen. Cafuné is een pleidooi om met rituelen te voorzien in de samenhang die door de individualisering van de maatschappij steeds verder naar de achtergrond wordt gedrukt.
“Rituelen kunnen helpen om de natuurlijke verbinding van ‘samen zijn’ terug te vinden, om het sociale gemeenschapsgevoel te versterken en om betekenis te geven aan onze plek hier in deze wereld.”
Daarbij roept het boek op om opnieuw te leren kijken. Enerzijds over de as van verwondering, anderzijds om weerstand te bieden aan de wil om op prikkels in te gaan. Opeens blijken mijn streven naar verwondering en vertraging helemaal niet zo origineel te zijn, maar spot-on – en dat neem ik mee!
Boekanalyse à la lectivo divina
Mijn reflectie op het boek is een afgeleide van het spirituele lezen zoals Casper ter Kuile dat omschrijft in De kracht van het ritueel. Hoe je van een gewone, alledaagse gebeurtenis een onvergetelijke ervaring maakt. Bij lectivo divina, spiritueel lezen als ritueel, gaat het om het dieper stilstaan bij de tekst. Spiritueel lezen bestaat uit vier treden: lezen (het verhaal letterlijk), mediteren (welke beelden, metaforen komen in je op), bidden (welke ervaringen die je zelf hebt meegemaakt komen boven) en aanschouwen (welke actie wil je ondernemen).
Het stilstaan bij wat ik lees, sluit aan bij mijn streven naar vertraging. Daarnaast is deze boeknotitie praktisch van aard. Door mijn gedachten op te tekenen, beklijft wat ik lees beter en heb ik meteen naslagwerk voor als ik iets wil terugzoeken. De notities betreffen persoonlijke noten voor eigen doeleinden en vanuit persoonlijk perspectief. Ik ben geen recensist en in die zin zijn mijn ezelsoren niks waard. Dit is het achtste boek dat ik in 2022 heb gelezen. Mijn streven is om er dit jaar 50 te lezen.
‘Cafuné’ door Barbara Raes. ISBN 978 94 014 4773 7
