Ezelsoren: Rebecca door Daphne du Maurier
In het najaar van 2021 las ik een boek uit op mijn Kobo (e-reader). Ik weet niet meer welk boek dat was. Ik had zin om meteen aan een volgend boek te beginnen. Ik vroeg mijn nichtje, die op dat moment naast mij zat, naar haar lievelingsroman. En zo begon ik even later in Rebecca. Ik koos voor de Engelse versie, de taal waarin Daphne du Maurier de klassieker, die in 1938 verscheen, schreef.
Spirituele analyse Rebecca
De manier waarop ik bij de roman wil stilstaan, is gebaseerd op een methode uit De kracht van het ritueel van Casper ter Kuile. In dit boek, dat ik recent las en dat de subtitel Hoe je van een gewone, alledaagse gebeurtenis een onvergetelijke ervaring maakt draagt, gaat Ter Kuile achtereenvolgens in op het maken van verbinding met jezelf, anderen, de natuur en het transcendente. Per aandachtsgebied haalt hij steeds twee praktische voorbeelden aan. In het hoofdstuk over contact maken met jezelf is ‘spiritueel lezen’ één van de voorbeelden. De nadruk ligt op lezen om te leren over onszelf. Kort door de bocht is spiritueel lezen reflecterend van aard en draagt het bij aan nieuwsgierigheid en empathisch vermogen. Als experiment lijkt het mij interessant om aan de hand van de methode van Ter Kuile bij de klassieker van Daphne du Maurier stil te staan.
Lezen, mediteren, bidden en aanschouwen.
De vier treden van spiritueel lezen
Het spiritueel lezen zoals Ter Kuile dat in De kracht van het ritueel benoemt en ook toepast in de populaire podcast Harry Potter and the Sacred Text is gebaseerd op het boekje Scala Claustralium van Guigo II uit de twaalfde eeuw. Hierin staat lectivo divina, spiritueel lezen als ritueel, centraal. Daarbij gaat het om het dieper stilstaan bij de tekst. Zie het als het Bijbelse lezen van seculiere teksten.
- Lezen = waar zijn we in het verhaal (letterlijk)
- Mediteren = welke beelden, metaforen komen in je op
- Bidden = welke ervaringen die je zelf hebt meegemaakt komen boven
- Aanschouwen = welke actie wil je ondernemen
Hoewel de methode is bedoeld om dieper bij kortere stukken tekst stil te staan, besluit ik te vloeken in de kerk door de vier treden toe te passen op de gehele, 342 pagina’s tellende, roman.
Rebecca letterlijk
Quick & dirty geplukt van internet: Op reis in Zuid-Frankrijk wordt een verlegen jonge gezelschapsdame verliefd op de knappe, rijke weduwnaar Maxim de Winter. Het stel trouwt halsoverkop en vertrekt naar Manderley, Maxims landhuis aan de kust van Cornwall. Daar komen de minder goede kanten van Maxims karakter naar boven en lijkt in elke kamer nog de geest rond te waren van zijn beeldschone eerste vrouw, Rebecca. Ook de huishoudster, Mrs. Danvers, lijkt de vroegere Mrs. De Winter maar niet te kunnen vergeten. Zal de nieuwe Mrs. De Winter ooit uit haar schaduw kunnen treden?
Tijdens het lezen realiseer ik me al snel dat ik het verhaal ken. Nu ben ik onwijs slecht in het onthouden van films, maar de beelden komen helder tot leven. Het stoort mij. Doordat de film steeds bovenkomt, lukt het me niet om in de prachtige tekst te verdwalen. Wanneer ik dit met mijn nichtje deel, stelt ze dat ik het boek tekortdoe. Het maakt dat ik besluit door te lezen. Ik denk dat ik pas halverwege loskom van het filmbeeld in mijn hoofd. Vanaf dat moment weet het boek mij te pakken en pak ik het boek ook veel vaker om een stukje te lezen. Ik concludeer dat ik de filmbeelden veel te letterlijk en plat vind in vergelijking tot de verfijning in het boek.
Balanceren tussen eenzaamheid en verbondenheid.
Mediteren op de tekst
Er zijn ontelbaar veel beelden en verhalen die in mij opkomen bij het lezen van de roman. Het maakt meteen duidelijk dat de spirituele leesmethode niet zonder reden is bedoeld om steeds kleine stukken tekst te betreden. Wat ik vooral uit Rebecca meeneem is gereserveerdheid en vertraging, het leven volgens etiquette en verwachting, een stramien als keurslijf vol normen en waarden en rangen en standen en het alledaagse dat bijzonder wordt gemaakt. Dat alledaagse bijzonder, of met aandacht, vertaalt zich bijvoorbeeld naar het verkleden alvorens men aan tafel gaat. Ik stel me voor hoe het is als je je elke keer voor het diner verkleedt. Maar ja, in een tijd zonder digitale afleiding, hadden we daar misschien nog de tijd voor… De aandacht voor het moment spreekt me in ieder geval aan. Ik vraag me af hoe het is als je over sommige dingen niet ‘mag’ praten en of dat dan weer weerslag heeft op wat je voelt. Of maakt dat het leven juist eenvoudiger; het leven volgens do’s en don’ts? Het lijkt koorddansen tussen eenzaamheid en verbondenheid. Ik sta stil bij hoe het is om steeds weer zorgvuldig je woorden te kiezen. No slips of the tongue. De tijdsgeest en de status van het betreffende huishouden maken dat het boek vol vertraging en verstilling zit. Conform de regels, stap voor stap, alles op zijn tijd en vanuit bepaalde rollen. Wat de rol van de tweede echtgenote betreft, moet ik denken aan een schaap. Ook hier is er weer het contrast. De tweede echtgenote zo wereldvreemd en de eerste juist on top of the world. Ook de locatie waar het verhaal zich afspeelt, ademt die tegenstrijdigheid. In het landhuis met alle bedienden gaat alles volgens ‘hoe het hoort’, dat voelt benauwend, en die zee, nabij het huis, ademt dan juist weer vrijheid. Ik vraag me af of het keurslijf van die tijd, zoals tea time op een bepaald uur (waar echt werkelijk nooit van wordt afgeweken – meer hé, het dan ook niet voor niets theetijd) verstikt of juist de vertraging biedt om stil te staan bij wat er echt toedoet. Dat wachten op de thee op een vast tijdstip, brengt rust en vertraging mee, maar het maakt ook weinig flexibel. Je past je leven aan op de klok in plaats van dat de klok meebeweegt met wat jij doet.
Het verhaal roept nog talloze andere beelden bij mij op. Het belangrijkste beeld dat ik echter meeneem, is de gedachte aan de persoon die het boek onder mijn aandacht bracht. Tijdens het lezen, lees ik meermaals een stukje terug. Ik probeer me te verplaatsen in mijn nichtje en in te beelden wat haar zo raakt. Ik reflecteer op zinsconstructies, woordgebruik, personages en de inhoud als geheel. Ik leef me in en probeer te doorgronden wat Rebecca tot haar lievelingsboek maakt. Het is gaaf om op deze niet-alledaagse manier bij iemand stil te staan.
Ik ga vaker iemands lievelingsboek lezen.
Bidden: ervaringen die opkomen
Er komen veel associaties en ervaringen op. Ik kies er eentje. Dat is de thee thuis als ik ’s middags uit school kwam. Ik kon er echt van balen als mijn moeder er niet was. Het was zo heerlijk om een verankerd moment van rust te hebben en aandacht voor elkaar. Er waren niet veel woorden nodig. We zagen elkaar en er was tijd om te aarden in het moment. Misschien ook was er de tijd om los te laten wat die dag minder was gegaan of om juist te omarmen wat fijn was. En het was meteen ook een doorkijk naar de rest van de dag. In dat opzicht had die middagthee misschien wel wat weg van de opbouw van rites de passage. Waarbij je schooldag liet voor wat het was, het theedrinken gebruikte als tussenfase om daarna weer aan de slag te gaan met huiswerk, hobby of sport. De vraag is dan of het ’s middags uit school theedrinken een ritueel kan zijn.
In De kracht van het ritueel houdt Ter Kuile een pleidooi om van alledaagse momenten onvergetelijke ervaringen te maken. Ik ga daarin mee. Mijns inziens vraagt een meer individualistisch georiënteerde maatschappij om de ontwikkeling van rituelen die hierop inspelen. Het ochtendritueel kan zo’n innovatie zijn. Ik doel dan niet op de gewoonte van de dag aanvangen met douchen, een kopje koffie en het lezen van het nieuws. Ik doel op een ochtendritueel met handelingen die met aandacht en volgens een bepaald stramien worden uitgevoerd. Tea time bezit hetzelfde potentieel. Het voldoet aan de vier elementen van ritueel zoals door Ronald Grimes (2014) gedefinieerd, te weten: belichaamd, gecondenseerd, voorgeschreven en opgevoerd. Het theedrinken is belichaamd (iemand drinkt immers thee). Doordat het elke schooldag plaatsvindt, lijkt het misschien alledaags. Echter de aandacht voor het moment maakt dat het geen routineklusje is. In die zin is het gecondenseerd, meer dan gewoon even iets drinken. Er zijn ongeschreven voorgeschreven regels. De theekopjes op tafel, de koekjes in de trommel, de wijze van het gesprek, mijn rugzak geslingerd in een hoek. En het heeft als vierde element iets van opvoering of uitvoering in zich. Wie door het keukenraam naar binnenkijkt, kan zomaar het gevoel hebben in een toneelstuk te zijn beland.
Welke actie ik dankzij Rebecca wil ondernemen
- Ik krijg zin om terug te gaan naar theetijd. Geen kop thee naast mijn computer terwijl ik met van alles wirwar bezig ben, maar een echt theemoment. Ook als er niet iemand is om thee mee te drinken. Dan drink ik een kop thee in mijn eentje, maar wel met aandacht. Dus geen mobiele telefoon, computer of krant bij de hand. Een oase van rust. Verstillen en mijmeren. Van me af laat glijden wat weg mag en daarna weer door met dat wat er toedoet.
- Er zijn heel veel theeceremonies. Je komt theeceremonies in verschillende culturen tegen. Daar wil ik best meer over leren.
- Het lezen van iemands lievelingsboek is iets wat ik vaker ga doen. Het maakte mij nieuwsgierig en maakte dat ik me steeds weer probeerde in te leven.
- En nu ik bovenstaande heb geschreven, besef ik me dat het spirituele lezen van Ter Kuile me goed bevalt. Niet dat ik het boek op die manier heb gelezen, maar het stilstaan bij de roman met behulp van zijn model werkt voor mij. Alsof het een nieuwe lading krijgt, normaal was ik alweer met het volgende doorgegaan.
Religie zonder God
Ik ken iemand die elke dag voor het slapen gaan samen met zijn vrouw een stukje uit de Bijbel leest en dat terwijl ik die persoon helemaal niet zo religieus vind. Ik herinner me ook een ander paar dat samen in bed en stukje leest, al is dat niet uit de Bijbel. Waarom Netflixen we wel samen met onze partner, kiezen soms zelfs een bepaalde serie uit die we enkel samen kijken, maar lezen we zo weinig in gemeenschap. Maar of het nu samen is met iemand of alleen, het reflecteren op een tekst à la het Bijbelse lezen zoals Ter Kuile dat noemt, is een feest. Het lezen van verhalen, fictie of in biografische vorm, draagt bovendien bij aan empathisch vermogen (dat is wetenschappelijk bewezen, hoewel de bron me even in de steek laat). Laat dat empathisch vermogen nu weer van essentieel belang zijn voor het aangaan van verbindingen, met onszelf en anderen. In het gebed vroeger op school stonden we in samenhang met elkaar stil bij wat er in de wereld gebeurde, het maakte ons bewust, sprak ons empathisch vermogen aan en zorgde voor een gevoel van verbondenheid. Het spiritueel lezen is een pracht alternatief om invulling te geven aan die beleving.
Het stilstaan bij wat ik lees, sluit aan bij mijn streven naar vertraging. Daarnaast is deze boeknotitie praktisch van aard. Door mijn gedachten op te tekenen, beklijft wat ik lees beter en heb ik meteen naslagwerk voor als ik iets wil terugzoeken. De notities betreffen persoonlijke noten voor eigen doeleinden en vanuit persoonlijk perspectief. Ik ben geen recensist en in die zin zijn mijn ezelsoren niks waard. Dit is het vierde boek dat ik in 2022 heb uitgelezen. Voor nu lijkt het mij tof als ik in 2022 tenminste 50 boeken lees.
Hier vind je een linkje naar het boek. Niet vergeten, er zit vast een hele fijne, lokale boekhandel bij jou op de hoek.
