Laurens Knoop – Zekerheid is een schijnveiligheid
Een gesprek met Laurens Knoop, creative director en founder School of Life, over ‘hart werken’. Een gesprek over het verschil tussen kortstondig geluk en echte voldoening, hoe discomfort ons tot grotere hoogtes brengt en waarom emotionele intelligentie een podium verdient in de maatschappij.
Hij stelt voor om bij hem thuis af te spreken. “Omdat het zo’n lekker plekje is.” Aan de lange, houten tafel kijk ik uit over de gracht, terwijl Laurens de keukenkastje afspeurt naar een koekje bij de thee. Naast de pot thee op tafel leg ik de behoeftepiramide van Maslow neer. Ik wil ontdekken hoe Laurens als grossier van heldere ideeën voor het dagelijkse leven, kennis om wijzer in het leven te staan, de motivatietheorie uit 1943 vandaag de dag ziet. Ik vraag hem of de onderste twee lagen van de piramide, de basisbehoeften, nog relevant zijn in de huidige maatschappij. In principe hebben we immers allemaal een dak boven ons hoofd en een sociaal vangnet om op terug te vallen.
Wat is het bestaansrecht van de behoeftepiramide anno 2019?
Aan de indeling van de behoeftepiramide zoals de the School of Life die maakt door te groeperen in materiële – en spirituele behoeften, voegt Laurens een nieuwe dimensie toe. Hij noemt het verschil tussen echte voldoening en kortstondig geluk. In één adem haalt de socioloog in hem eudaimonia aan. Eudaimonia, de ethische doctrine van de Griekse filosoof Aristoteles, is opgebouwd uit de Griekse termen eu (goed) en daimon (ziel). Kort door de bocht gaat het bij eudaimonisme om geluk, menselijke bloei, als hoogste doel. Om dit geluk te bereiken, speelt ons handelen een prominente rol. Laurens wijst erop dat eudaimonia op een basis van onderscheid rust en haalt de Tuin van Epicurus aan waar iedereen welkom was. Het doet me beseffen dat diversiteit en inclusie ook toen al een hot topic was. Dat ook ten tijde van Aristoteles verbinding al werd gezien als belangrijk element in ons welzijn. Verbinding die als middelste laag in de piramide al het alles samenbrengt.
Wat als we de piramide van Maslow omkeren?
Door het opdelen van de piramide in kortstondig geluk en echte voldoening is deze meer dan ooit relevant. Geluk lijkt immers het modewoord van de eeuw. Ik leg een variant van de piramide op tafel neer. Door de piramide om te keren is zelfontplooiing nu de eerste laag; het fundament. Een variant die aansluit bij het doen en laten van Generatie X. Laurens stelt dat het niet zo zwart-wit is. “Er is een permanente beweging tussen de lagen. Zelfontplooiing is vandaag de dag nadrukkelijker aanwezig dan voorheen. Misschien zelfs verplichte kost voor hoogopgeleiden. Je ziet het ook terug in producten die op de markt verschijnen. Ambachtelijke bierbrouwers, foodtruckfestivals en ga maar door. Producten die ontstaan doordat mensen intuïtief hun pad volgen. Vergeet echter niet dat er hele groepen mensen zijn die met hele andere dingen bezig zijn dan met een hoger doel. Dat volgen van je intuïtie, leven op basis van zelfontplooiing, kan alleen als een maatschappij rijk en ontwikkeld is. Jongere mensen hebben geen idee van de rijkdom waarin ze opgroeien; van hoe veilig onze maatschappij is. Die rijkdom geldt echter niet voor iedereen. Een zwerver op straat kan zich niet ontplooien, die is bezig met overleven.”
Bij het toelichten van zijn zienswijze refereert Laurens aan mensen die enkel op intuïtie varen als zwevers. Stelt dat iedereen moet eten. Dat het niet het een of het ander is. Of zoals the School of Life stelt dat het om de balans tussen spirituele – en materiële behoeften gaat. Wanneer hij in navolging op de zwevers de zwerver noemt, besef ik dat het slechts gaat om een letter verschil. De zwerver is toebedeeld met de extra r van realiteit. In dit geval die van overleven. Het doet me denken aan psycholoog Rollo May die stelt dat wil zonder liefde manipulatief is en liefde zonder wil sentimenteel. Hoe we steeds beiden nodig hebben, zoals ook de diversiteit in de Tuin van Epicirus, om te komen tot balans. Dan word ik wakker geschud door Laurens: “Godfried Bomans schreef ooit: ‘Het leven is meer maandagochtend dan zaterdagavond.’”
Hoe zie jij de tweede laag; die van zekerheid?
Waar Laurens aangeeft dat niemand kan leven van in lotushouding zelfverwezenlijking nastreven, krijgt hij rillingen bij de gedachten aan wat hij noemt schijnveiligheid. “Het is mijn nachtmerrie om in Almere wakker te worden naast een vrouw – waar je niet meer van houdt -, twee kinderen en een labrador. En dat je dan ook nog ontslagen bent,” voegt hij toe om het allemaal extra gruwelijk te maken. “Dan heb je dus al die tijd in schijnveiligheid geleefd. Een leven gebaseerd op de illusie die zekerheid heet. Die zekerheid die is er niet. Het vasthouden aan die illusie maakt bij uitstek dat je gemiddeld in het leven komt te staan.”
“Niemand slaapt slecht omdat hij zichzelf en dag niet heeft kunnen ontplooien.”
Vanuit zijn aversie voor die schijnveiligheid slaat Laurens de brug naar de negative capability theorie van John Keats. Een theorie die is gericht tot het bewust bewegen naar een gebied waar alles onzeker en risicovol is. Een theorie gebaseerd op de overtuiging dat creatief meesterschap ontstaat wanneer men discomfort ervaart; wanneer men wordt gedwongen om niet eerder aangeboorde vermogens aan te spreken. Een theorie die aanspoort tot het omarmen van onzekerheid als enige zekerheid. Zoiets als dat wat er nodig is voor innovatie en door meesters als Bach, Proust en Shakespeare werd beheerst. “Als je lang genoeg in het ‘oncomfortabele’ verblijft, wordt dat uiteindelijk je comfortzone. Daar is alles met elkaar verbonden. Het is de basis om meesterschap te bereiken.”
Bij welke behoefte(n) sluit het gedachtegoed van the School of Life aan?
Ondertussen heb ik een variant van de behoeftepiramide met daarin de vergelijking met chakra’s voorgelegd. Laurens schuift het impactmodel dat in zijn ooghoek al op ‘m wacht erbij. Dan zegt hij: “In de basis zijn al die modellen hetzelfde. Maar wat dat hetzelfde is, dat is niet zeker. Daar droom ik van en fantaseer ik over. Het is als de zoektocht naar de heilige graal.” Het brengt ons bij het gedachtegoed van the School of Life. Ik wijs hem erop dat the School of Life zich met ideeën voor het dagelijks leven, zoals werk, vrienden, familie en geld, vooral op onderste drie lagen van de piramide lijkt te richten. Daarop geeft hij aan dat the School of Life zich richt op die dingen waar je ’s avonds wakker van ligt: “Niemand slaapt slecht omdat ie zichzelf een dag niet optimaal heeft kunnen ontplooien. Druk maken, wakker liggen, doe je om relaties. Wanneer een relatie niet lekker loopt, kan dat aan je vreten. Ook met geld en werk heb je een relatie. Het is die relatie waarop the School of Life inspeelt.” Het brengt ons bij emotionele intelligentie die wat Laurens betreft meer dan ooit telt.
Welke rol spelen relaties op ons werk?
Emotionele intelligentie noemt Laurens de liefde die nodig is als tegenhanger van artificial intelligence. “Artificial intelligence is het zoutzuur dat overal doorheen trekt. Computers zijn niet in staat om emoties te ontwikkelen die leiden tot creativiteit als resultante van negative capability. Esther Perel omschrijft de behoefte aan emotionele intelligentie zo mooi. Zij stelt dat we zakelijk en privé met hetzelfde probleem kampen; dat alles Utopia moet zijn. Ons werk moet knallen en ons gelukkig maken; in al onze noden voorzien. Maar ondertussen wisselen we wel om de haverklap van baan. We vragen het uiterste van onze werkgevers, maar vinden het gelijktijdig normaal dat we elders ‘stiekem’ aan het solliciteren zijn. We verwachten van ons werk net zoveel als van onze relaties, eisen van onze baas een veilige omgeving, maar zijn het werk ontrouw door elders te solliciteren.” Laurens wijst erop dat jezelf op je werk zijn, wat ik hart werken noem, nodig is om tegenwicht te bieden aan digitalisering, maar ook dat dit om moed vraagt. Dat bij het laten zien van je gevoel ook het mindere om de hoek komt kijken, zoals onverwerkte emoties – de shit – uit je jeugd.
Hoe dragen emoties bij aan belofte en belang?
Wanneer Laurens mij vragend aankijkt, licht ik toe: “Ik bedoel de missie of het ‘why’ waar een organisatie prat opgaat en de aandeelhouders die vanuit een ander belang dan opeens een hele andere kant opgaan.” “Ik vind visie onzin. Dat klinkt misschien raar, want ik ben heel wat jaren actief geweest op gebied van positioneren. Maar neem the School of Life. Onze visie is wie we zijn. Wij zijn de visie. Dat is ook waar emotional intelligence toe aanspoort: practice what you preach. Wanneer je doet waarvoor je op aarde bent, hoef je geen ingewikkelde beloften te maken. Dan doe je gewoon wat er nodig is. Belofte en belang is iets bedachts; iets dat wordt geroepen. Ik heb een hekel aan merken met MVO-labels. Als je iets doet dat er toedoet, dan heb je die onzin niet nodig. Zo heb je ook bedrijven die op hun website schrijven dat ze ‘iets terugdoen’. ‘Hoezo dan’, vraag ik me af. Alsof je iets hebt gestolen. Als je iets moet terugdoen, dan klopt je belofte in de kern niet.” Het sluit aan bij zijn woorden over impact waarmee hij afsluit: “Het woord voor het probleem is het probleem zelf. Impact maken is moeilijk en het meten net zo. Dat is waarom we het zoveel gebruiken. We verbloemen het probleem ermee. Als je doet wat er nodig is in plaats van te beloven, draag je vanzelf bij aan dat wat ertoe doet.”
10 lessen van Laurens Knoop over hart werken
- In het verlengde van de indeling die the School of Life maakt in materiële – en spirituele behoeften, kun je motivatie ook indelen in brengers van kortstondig geluk (desire) en echte voldoening (fulfilment).
- Verbinding, op basis van verschillen, brengt alles samen.
- Er is een continue wisselwerking tussen de behoeften; men beweegt zich door de lagen heen.
- Het gaat om balans. Niemand kan leven van zelfverwezenlijking alleen.
- Tussen zweven en zwerven zit slecht een letter verschil: de r van realiteit.
- Veiligheid is een illusie en een bedreiging voor groei.
- In het ‘oncomfortabele’ komt alles samen en ontstaat meesterschap.
- In de kern maken we ons alleen druk om relaties; verbinding is de sleutel.
- We zijn onze werkgevers ontrouw, maar verwachten wel het walhalla van hen.
- Het ontwikkelen van emotionele intelligentie is essentieel voor groei en maakt ons echt in ons doen en laten. Emotional intelligence betekent doen wat je zegt. Dan draag je automatisch bij aan iets dat ertoe doet.
Tussen zweven en zwerven zit slechts een letter verschil: de r van realiteit.
Dit interview maakt deel uit van de reeks ‘Hart werken’. In deze reeks onderzoekt Nicoline Wisse Smit of en hoe organisaties gebruikmaken van de middelste laag van de behoeftepiramide van Maslow; de laag van sociale behoefte zoals verbondenheid, vriendschap en liefde. De interviewreeks sluit aan bij Nicoline’s interesse in liefde op de werkvloer, fascinatie voor liefde in het algemeen en werk als communicatieadviseur. Het is haar missie om organisaties aan te moedigen meer gebruik te maken van dat waar we van nature zo goed in zijn; verbinding vanuit ons hart. Verbinding die bijdraagt aan bevlogen en betrokken medewerkers. Daarmee aan succes.
Foto boven: Laurens Knoop duidt het belang van balans, dat dingen die niet zwart-wit zijn, door te wijzen naar de afbeelding op zijn huis.
